مستثنیات دین چه مواردی را شامل می شود؟
مستثنیات دین را میتوان این گونه تعریف کرد : در مواردی که یک شخص به موجب حکم قطعی دادگاه محکوم می شود به پرداختن وجهی به دیگری، این حکم از راه اجرای احکام دادگاه به او ابلاغ شده و شخص موظف است که در مدت ده روز از تاریخ ابلاغ، اقدام به پرداخت آن کند. در صورتی که فرد اقدامی در این خصوص انجام ندهد، طلبکار می تواند اموال او را به دادگاه معرفی کرده و با گرفتن دستور توقیف آن ها و یا از راه فروش آن ها، طلب خود را دریافت کند. با این وجود یکسری از اموال وجود دارند که از این قاعده مستثنی هستند. و به بیان دیگر قابل توقیف و یا فروش برای پرداخت وجه بدهی نیستند. به این اموال مستثنیات دین گفته می شود که در مقاله پیش رو موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان تلاش کرده است تا مفهوم مستثنیات دین را به طور کامل توضیح داده و به جزئیات آن بپردازد.
معنای مستثنیات دین چیست؟
همانطور که در فوق اشاره کردیم و آن چنان که از نام مستثنیات دین نمایان است، به هنگام توقیف کردن اموال مدیون، استثنائاتی وجود دارد که قانون گذار جهت حمایت از مدیون در قوانینی از قبیل ماده 523 قانون آیین دادرسی مدنی، ماده 65 قانون اجرای احکام مدنی، ماده 61 آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا و ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی آن را آورده است، اما معیار مستثنیات دین در هر قانون متفاوت از دیگری است.
اما وکیل امور ملکی اصفهان در تعریف مستثنیات دین می گوید: آن دسته از اموال مدیون که برای امرار معاش و تامین کردن مایحتاج اولیه برای زندگی خود و خانواده اش لازم است، اعم از آن که منقول باشد یا غیرمنقول، مستثنیات دین نام دارد.
هنگامی که طلبکاری درخواست توقیف اموال مدیون را می دهد، مستثنیات دین در فهرست اموال قابل توقیف نخواهد شد و به منظور حمایت از مدیون تقاضای طلبکار برای توقیف آنها مورد پذیرش قرار نمی گیرد.
چه مواردی در شمول مستثنیات دین است؟
حالا که با معنا و مفهوم مستثنیات دین آشنا شدیم، بهتر به انواع و مصادیق آن شناخت پیدا کنیم تا بیشتر و بهتر این مفهوم را درک کنیم.
بر اساس ماده 24 قانون جدید نحوه‌ی محکومیت های مالی مستثنیات دین فقط شامل موارد زیر می شود:
الف) مستثنیات دین منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکوم علیه در حالت اعسار او باشد.
این امکان برای مدیون وجود دارد که یک ملک مسکونی متناسب با شأن خود تحت عنوان مستثنیات دین داشته باشد ، ولی با این شرط که مدیون بتواند ثابت کند توانایی پرداخت یکجای بدهی خود را ندارد.
به طور مثال چنانچه مدیون بدهی به مبلغ 700 میلیون تومان داشته باشد و در خانه ای زندگی بکند به ارزش 500 میلیون تومان، باید خانه اش را بفروشد و پس از فروش ملک، بخشی از مبلغ خانه به مدیون بازگشت داده می شود تا بتواند به وسیله این پول خانه ای جهت سکونت خود و خانواده اش فراهم نماید اعم از خرید یا اجاره و باقی مانده آن به طلبکار جهت پرداخت قسمتی از بدهی داده می شود.
اما نکته مهمی که وجود دارد این است که متناسب بودن ارزش ملک با بدهی رعایت شود. مثلاً اگر مدیون 200 میلیون تومان بدهی داشته باشد، اما مستاجر بوده و مبلغ ودیعه اش نزد موجر 30 میلیون تومان است، در چنین حالتی طلبکار قدرت و توان توقیف کردن مبلغ ودیعه را ندارد چون ملک اجاره ای جزء مستثنیات دین وی است.
اما اگر واحدی بدون استعلام گرفتن از دارایی مدیون، ملک او که از مستثنیات دین است را توقیف کند، مدیون این امکان را دارد که به واحد اجرا مراجعه کرده و برای اینکه مالی که جزو مستثنیات دین بوده را توقیف کرده اند، اعتراض کند.
ب) اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
گفتیم که ممکن است خانه مدیون جزو مستثنیات دین او باشد، اما این خانه اگر بی اثاثیه باشد برای مدیون و خانواده اش ایجاد سختی و مشقت می کند.
این اثاثیه اولیه زندگی که شامل، گاز، تلویزیون، یخچال، فرش، مبلمان، وسایل آشپزخانه و … می شود از اموال مستثنی هستند و بوسیله قاضی اجرای احکام یا مرجعی که توقیف می کند، تعیین خواهد شد.
به عنوان نمونه امکان دارد فرش مدیون از جنس ابریشم بوده و مبلغ آن بیشتر از 100 میلیون تومان باشد در این حالت این فرش برای رفع احتیاج مدیون نیست و با معرفی آن، توقیف شده و به فروش می رسد.
مواد خوراکی از قبیل برنج، حبوبات، آرد و… نیز از مستثنیات دین بوده و توقیف نخواهد شد. اما به میزانی که در عرف قابل نگهداری باشد، اما یک تن برنج مازاد بر احتیاج بوده و اضافه آن توقیف می شود.
ت) کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها.
کتاب و ابزار های علمی یک محقق داخل در مستثنیات دین می شود و شامل مواردی از قبیل کتاب ها، تجهیزات آزمایشگاهی، کامپیوتر، و دیگر امکانات پژوهشی می شود که قاضی اجرای احکام، آن را مشخص می کند.
پس امکان توقیف کردن کتب و تجهیزات علمی یک پژوهشگر وجود ندارد به این خاطر که مقنن آنها را در دسته مستثنیات دین قرار داده است.
ث) وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاصی که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
این بند از مستثنیات دین، بسیار کلی بیان شده است و قاضی این اختیار را دارد که هر ابزاری را ابزار کسب و کار حساب کند و یا برعکس هر ابزاری را ابزار کسب و کار حساب نکند، در حقیقت برای تشخیص این بند هم از معیار نوعی و هم از معیار شخصی استفاده می شود.
به طور مثال اگر فرد مدیونی خودرویی داشته باشد، با این که خودرو از مستثنیات دین نیست اما چنانچه فرد به وسیله این خودرو انرار معاش کند، ممکن است داخل در مستثنیات شود.
اما در جایی که یک مغازه دار مدیون شده باشد و بر فرض بدهی او 50 میلیون تومان باشد اما اجناس داخل مغازه اش 300 میلیون تومان ارزش داشته باشد، از اجناس او تا مقدار 50 میلیون تومان توقیف خواهد شد و فروشنده این امکان را ندارد که با استناد به این بند از توقیف آن اجناس جلوگیری کند.
